Er zijn verschillende standaarden voor het vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en herbruikbaar maken van geo-informatie. Het doel van het Raamwerk van geo-standaarden is om uit de grote verscheidenheid aan standaarden voor geo-informatie, die geo-standaarden te kiezen die passen bij de situatie, context en gestelde doelen. Elke standaard speelt een eigen rol en in samenhang toegepast zorgen ze voor de interoperabiliteit in een geo-informatie infrastructuur.
In dit hoofdstuk wordt belangrijke context voor het gebruik van geo-standaarden beschreven, evenals de samenhang tussen de geo-standaarden. Vanuit de nationale geo-informatie infrastructuur wordt inzicht gegeven in de wereld van de internationale standaarden, die richtinggevend zijn voor de Nederlandse geo-standaarden. De nationale geo-informatie infrastructuur voldoet tevens aan de FAIR principes, hetgeen hier niet onvermeld mag blijven. De Nederlandse geo-standaarden maken deel uit van de Nederlandse architectuur (NORA) en worden beheerd volgens het Beheer- en OntwikkelModel voor Open Standaarden (kortweg BOMOS).
Om geo-informatie zo laagdrempelig mogelijk te ontsluiten is in Nederland de afgelopen jaren gewerkt aan een Nationale Geo-Informatie Infrastructuur (NGII). De NGII als concept is het geheel van datasets (geo-informatie bronnen), data diensten, metadata, standaarden, voorzieningen, organisatie en afspraken voor de efficiënte uitwisseling van en toegang tot geo-informatie.
De NGII ontwikkelt zich van een infrastructuur die laagdrempelig toegang biedt tot individuele databronnen, tot een infrastructuur van data die je in samenhang kunt bevragen. Het belang van zowel semantische als technische interoperabiliteit neemt om deze reden steeds verder toe. In de Whitepaper 'Visie op upgrade Nederlandse Geo-informatie Infrastructuur' is de ontwikkeling van de NGII richting een vraaggedreven infrastructuur beschreven: "Data zijn een essentiële grondstof voor het maken van keuzes. In Europa vinden we het daarbij belangrijk dat keuzeprocessen transparant zijn. Burgers moeten overheidsbeleid kunnen controleren en er zelf actief aan kunnen bijdragen met nieuwe initiatieven of alternatieven. Openheid, authenticiteit, herleidbaarheid zijn daarom belangrijke aandachtspunten bij het door ontwikkelen van de infrastructuur."
De Nederlandse Geo-informatie Infrastructuur is toe aan een upgrade. Hoe kan de NGII een upgrade krijgen richting een vraaggedreven infrastructuur, die de kracht van geo-informatie laagdrempelig inzetbaar maakt voor de grote maatschappelijke opgaven? Welke (nieuwe) standaarden spelen daarbij een rol? Hoe hangen allerlei afzonderlijke ontwikkelingen eigenlijk met elkaar samen? En hoe verhouden die ontwikkelingen zich tot Europese ontwikkelingen rond data en digitalisering? In een Whitepaper Visie op upgrade Nederlandse Geo-informatie Infrastructuur(NGII) zijn de antwoorden gezocht op die vragen.
Op eenduidige wijze samenwerken om geo-informatie zo beter te kunnen uitwisselen en toegankelijk te maken voor iedereen. Dat is hoe open geo-standaarden de samenwerking bevorderen tussen de overheid, het bedrijfsleven en de burger. De FAIR Principes zijn een hulpmiddel daarin: het doel van de principes is het hergebruik van waardevolle data mogelijk maken. De FAIR Principes dwingen geen standaarden af, maar moedigen aan om data en diensten vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar te maken.
De geo-standaarden maken geo-informatie FAIR en zorgen voor de verbindende kracht van standaardisatie in vindbare, toegankelijke, uitwisselbare en herbruikbare geo-informatie:
- Findable (vindbaar). De eerste stap bij het (her)gebruiken van data is om de data te vinden. Metadata en data moeten gemakkelijk te vinden zijn voor zowel mensen als computers. Machine-readable metadata zijn essentieel voor het vinden van data;
- Accessible (toegankelijkheid). Zodra de gebruiker de benodigde data heeft gevonden, moet de gebruiker weten hoe deze kunnen worden geraadpleegd, inclusief het verkrijgen van toegang (authenticatie en autorisatie);
- Interoperable (interoperabel). De data moeten meestal worden geïntegreerd met andere data. Bovendien moeten de data samenwerken met applicaties of workflows voor analyse, opslag en verwerking;
- Reusable (herbruikbaar). Het uiteindelijke doel van FAIR is het hergebruik van data te optimaliseren. Om dit te bereiken moeten metadata en data goed worden beschreven, zodat ze in verschillende situaties kunnen worden gerepliceerd en/of gecombineerd.
Voor de nationale geo-standaarden geldt dat deze ontwikkeld zijn op basis van internationale standaarden, aangevuld met de voor Nederland geldende specifieke eisen. Op het moment dat een nationale standaard (een toepassingsprofiel genaamd) is ontwikkeld, geldt dat een nationale standaard leidend is. Is er geen nationale standaard, dan geldt de Europese standaard en als er geen Europese standaard is, geldt een internationale, wereldwijde standaard.
Internationaal zijn voor Nederland de geo-standaarden afkomstig van standaardisatie organisaties ISO/TC 211 Geographic information/Geomatics, het Open Geospatial Consortium (OGC) en het World Wide Web Consortium (W3C) van groot belang. ISO/TC211 en het OGC maken technische geo-standaarden, die Nederland semantisch en technisch invult. Deze geo-standaarden organisaties hebben liaisons met de algemene ICT en Internet standaardisatie organisaties zoals het W3C. Geonovum participeert namens Nederland actief in deze drie internationale standaardisatie organisaties.
Ook internationale en nationale regelgeving heeft impact op de keuze voor standaarden. Vanuit Europa zijn onder meer de standaarden relevant die vallen onder de Europese INSPIRE kaderrichtlijn. Deze richtlijn beschrijft technische afspraken die uitwisseling van geo-informatie mogelijk maakt over 34 thema’s met betrekking tot de fysieke leefomgeving ewn het milieu. De INSPIRE richtlijn geldt specifiek voor publieke organisaties (de overheid) van de Europese lidstaten. De INSPIRE standaarden zijn gebaseerd op internationale geo-standaarden voor het vinden, bekijken en downloaden van data. De INSPIRE data specificaties voor de thema’s hebben een duidelijke relatie met de informatiemodellen voor verschillende domeinen en sectoren in Nederland.
In de afgelopen paar jaren heeft de Europese Commissie (EC) tevens meerdere wetsvoorstellen m.b.t. digitalisering en data gedaan die de komende jaren vorm krijgen. Gezamenlijk vormen ze de geopolitieke positionering t.a.v. digitalisering en data van de Europese Unie. Centraal in die propositie is het benutten van de maatschappelijke waarde van digitalisering en data, en gelijktijdig het versterken en beschermen van de individuele rechten van burgers. De voorstellen zijn in 2020 en 2021 gedaan, en zijn vastgesteld danwel momenteel in onderhandeling. De bekend gemaakte feitelijke informatie over de inhoud van de voorstellen, de activiteiten van de EC, en de bekende tijdslijnen t.a.v. implementatie worden gedeeld in de Handreiking EU Informatie m.b.t. digitale en data-strategie.
Tot slot is ook nationale wet- en regelgeving van invloed op het toepassen de geo-standaarden, zoals de Nederlandse basisregistraties en de omgevingswet. Deze Nederlandse profielen van standaarden zijn gebaseerd op of opgelijnd met de internationale en Europese profielen. Het deel van de Nederlandse geo-standaarden profielen dat zorgt voor het functioneren van de nationale geo-informatie infrastructuur heeft een aparte positie op de 'pas toe of leg uit' lijst van verplichte open standaarden van het Forum Standaardisatie van de Nederlandse digitale overheid. Deze geo-standaarden zijn van primair belang in het aansluiten van geo-informatie op de digitale overheid.
Geonovum heeft het beheer van alle geo-standaarden ingericht langs de lijnen van het Beheer- en Ontwikkelmodel voor Open Standaarden (BOMOS). BOMOS is in beheer bij het Centrum voor Standaarden bij Logius. Geonovum gebruikt BOMOS voor alle standaarden die het in beheer heeft, om te garanderen dat deze open zijn volgens de definitie die BOMOS hieraan geeft. De toepassing van BOMOS zorgt er bovendien voor dat standaarden die Geonovum beheert en ontwikkelt in aanmerking komen voor plaatsing op de lijst verplichte standaarden en op de lijst met aanbevolen standaarden van het Forum Standaardisatie. Het gebruik van BOMOS voor het beheer van geo-standaarden staat beschreven in beheerdocumentatie voor de geo-standaarden.