019 James S - Glacier Bay History - Text.txt

{Number = 019}
{Type = Text}
{Title = Sítʼ Ḵaa Káx̱ Kana.áa / Glacier Bay History}
{Author = Kaasgéiy / Susie James}
{Clan = Chookaneidí; Tʼaḵdeintaan yádi}
{Source = D&D 1987:244–259}
{Transcriber = Ḵeixwnéi / Nora Marks Dauenhauer}
{Orthography = RP}
{Dialect = Northern – Central – Hoonah}
{Page = 244}
1	G̱athéeni yóo áwé duwasáakw
2	wé haa aaní.
3	G̱athéeni,
4	wé Sítʼ Eeti G̱eey.
5	Á áwé á duwa.óo.
6	Ldakát yéide x̱áat ḵu.aa áwé áx̱ ya.aa.
7	A káx̱ áwé duwa.óo; wé aanx̱ wududliyéx̱.
8	Ldakát yéide x̱áat áwu á.
9	Yakʼéiyi x̱áat áx̱ ya.aayín.
10	Áwé chʼu áa yéi ḵuteeyí áwé
11	wé hítxʼ.
12	Tlax̱ keijín yáanáx̱ gíwé át udaḵeen
13	wé hítxʼ:
14	yá Kaagwaantaan
15	ḵa wé Wooshkeetaan
16	ḵa wé Eechhittaan
17	ḵa
18	yá ooháan Chookaneidíx̱ haa sateeyí,
19	ldakát uhaan áwé áwu á.
20	Áa yéi haa yatee.
21	Á áwé
22	chʼu wáa yóo tukdatángi sákwshíwé
23	wé shaatkʼ ḵwa
24	wooweidí? At tʼéit dus.áa.
{Page = 246}
25	Násʼk táakw áwé at tʼéi yéi anúkjin.
26	Ách áwé tlax̱ haa shayadahéinin yá lingítx̱ haa sateeyí,
27	yá haa yádi aadé tulatini yé.
28	Tle yá násʼgi aa táakw áwé tsá du x̱úx̱ sákw jée jidunaaḵch
29	tle chʼa wé at tʼéidáx̱.
30	Shaawát yát áwé du een yéi jidunéiyin.
31	Á áwé yéi áwé yéi áwé at tʼéit áa; dé déix̱ táakw áwé; násʼgi aa táakw áwé a kaadé yaa ḵunahéin.
32	De tlél unalé áwé
33	jigax̱dunaag̱í.
34	Gax̱dushaayí de tlél unalé.
35	Á áwé shuxʼaa g̱aadí áwé duxʼáan.
36	Tlé tʼéexʼ
37	tʼéexʼ tayeet woo.áayjin g̱aat; yeedát tlél yéi at utí.
38	Á áwé duxʼan nuch.
39	Dusxuk nuch.
40	Á áwé chʼa wáa yoo at koodayáa sákwshíwé.
41	Wé shaatkʼ ḵu.aa du eedí.
42	Teey áwé anax̱ yóot wududliyéx̱,
43	wé hít kʼiyee anax̱
44	teey.
45	A yee áwé áa yéi duwa.óo wé shaatkʼ.
46	Tle yóo naakée áwé s tlél gooháa yú.á.
47	Á áwé yá shaaxʼ x̱oonáx̱ áwé duwatini sítʼ áwé yóo naakée; yeisú yéi googenkʼi át áwé.
48	Áx̱ wulixáatʼ yóo naakée.
49	Tlax̱ wé héen yíkdáx̱ tlél duteen; tle yú
50	deikéetx̱ áwé tsá duteen nuch.
51	Awsikóo ḵu.aa yú sítʼ áa yéi teeyí.
52	Ách áwé tle akaawagéis
53	wé sítʼ
54	«Sítʼ!
55	Geis,
56	geis.»
57	Wé atx̱ʼéeshi aawax̱aayí, a daa x̱ʼéeshi áwé tle
58	yú keitl jiyáx̱ áwé yá aadéi ḵʼastóox̱; áwé tle ách akoolgéis.
59	«Sítʼ
{Page = 248}
60	Geis.
61	Geis.
62	Geis» yú.á.
63	G̱aat daax̱ʼéeshich áwé akoolgéis.
64	Yá teey yee yatx̱ ashoowatán anax̱ áwé.
65	Áwé tle du kéekʼch áwé yéi yawsiḵaa
66	«Du! wáa sáwé tsu x̱ʼayeeḵá?»
67	Áwé l ax̱ʼadaat tooshtí.
68	Waa nanéi sáwé tle du tláat atʼaa.uwagút. «Atlée!
69	Wáa sá wé x̱ʼayaḵá ax̱ shátx̱?»
70	«Wáa sá yú?
71	Jaa! Jaa!» yóo adaayaḵá.
72	«Tlél eet kaax̱ neegí daak duteech.»
73	«Ha lisʼéi. I een yan kaḵaneek aadé x̱ʼayaḵa yé?
74	Sítʼ áwé akoogéis ax̱ shátx̱; keitl,
75	keitl wáa sá kdugéisi a yáx̱ áwé:
76	tuf! tuf! tuf! tuf! tuf! Aadé ḵʼastóox̱ wé sʼaaḵ
77	wé g̱aat sʼaag̱í
78	tle ách áwé--ʼsítʼ geis!
79	Geis! Geis!
80	Geis!ʼ
81	gú sá wé tle aadéi kéi awsig̱íxʼ.»
82	«L keeneegíḵ! L keeneegíḵ!»
83	tle áx̱ akawligéiḵ wé du sée.
84	Ḵeena.áa sʼootaat áwé tsá a x̱ánnáx̱ daaḵ uwagút.
85	«Wáa sáwé tsú x̱ʼayeeḵá?
86	Daa sákw sáwé tsú akeegéis?
87	Yisikóo gé i daa lig̱aas áyá? Tlél yéi kaawahayí
88	aadé ax̱ sh x̱ʼag̱aax̱dudlishuwu yé.
89	Wáa sáwé x̱ʼayeeḵá? Tlél yéi x̱ʼayeeḵáaḵ.»
90	Aan yóo x̱ʼali.átk.
91	At natéeyi át yanagwéich.
92	Chʼa yákʼwde áwé yéi sh kawdudlineek
93	«Wáa sá kaawahayi sítʼ áyú tlax̱ yéi yaa kana.éin.»
94	Chʼa yóo
95	naakéede duwatini át áwé.
96	Yeedát ḵu.aa de wé haanaa yaa akunalséin, aadé yaa kana.en yé
97	yóo sh kadulneek.
98	Haa há.
99	Du téix̱ʼt uwatée wé shaawát tlé wé ḵaa tláa.
100	Tle tláakw áwé yaa kana.éin.
101	Keitl yaa nashíxi
{Page = 250}
102	kayáanáx̱ áyú dulyaaḵw yóo kdunéek, aadé yaa kana.ein yé.
103	Ha áyú akoolx̱éitlʼ déin ḵoowanéi.
104	Yá tléixʼ táakw yándei yaa shagahéek áwé
105	yéi sh kawdudlineek.
106	Sítʼkʼi Tʼoochʼ áwé chʼu chʼáakwdáx̱ áa yéi yatee.
107	Sítʼkʼi Tʼoochʼ yóo duwasáagu yé.
108	«De wé Sítʼkʼi Tʼoochʼ áwé de a tóode yaa kandayein.
109	De wé yées aa tóode de yaa kundayein,» yóo áwé sh kadulneek.
110	«Haa há.
111	Wáa sáyá? Wáa sáyá at gug̱atée?»
112	A tóoxʼ ldakát wé Sítʼ Eeti G̱eey áwé wshilʼux̱ʼ.
113	Kʼé yú mínk kawduhéeni tle yéi áyú yatee, yóo áyú kdunéek.
114	Yú diyée
115	yá lʼéiw tóox̱ yaa kana.éin aa, áyú yéi kaaxát.
116	Yú yú kínde dag̱átch yú héen takaanáx̱.
117	Haat yáx̱ ḵuwanéekw yú xʼóolʼ kínde dag̱átch.
118	Wé sítʼ áx̱ yaa kana.en yé áwé yéi kaaxát.
119	Yú míngi yáx̱ kawduwahéen yú sʼé.
120	Sʼé áyú chʼu tle mínk kawduhéeni yáx̱ yatee wé.
121	Aag̱áa áwé dawóotl déin ḵoowanei.
122	Wáa sáyú? Tlél aadé ḵux̱dei yóo nax̱dudzineiyi yé.
123	Aag̱áa áwé tle
124	atshí has awliyéx̱ tle wé
125	tlaagú ḵáaxʼu ḵu.aa.
126	Naanaa Hít áwé nánde la.áa.
127	Naanaa Hít.
128	Wé i aat
129	gwál yé tlél i een yoo akoolneekk
130	wé Ḵaax̱waan.
131	Hasdu kahídi áwé nánde la.áa.
132	A neeyaadé áwé la.áa haa aayí
133	Xinaa Hít á.
134	Yóo duwasáakw aag̱áa
135	Xinaa Hít á
136	yóo áwé duwasáakw haa aayí aag̱áa.
137	Yáade áwé
138	shayadihéin hítxʼ
139	A tʼáax̱ áwé tsu aa kdlixwásʼ.
140	Shayadahéin wé ḵu.oo.
{Page = 252}
141	Aag̱áa áwé tle
142	du tláa een akanéek
143	Shaawatséekʼ een áwé akanéek,
144	«X̱ʼayaaḵuwdlig̱adi yáx̱ áwé yatee i dachx̱án» yóo ayawsiḵaa.
145	«Yóo sítʼ áwé akaawagéis.
146	Áwé de yaa haa kunalséin áwé aadé,
147	aadé yaa kana.en yé.
148	Tle keitl yaa nashíxi yáx̱ áwé akana.éin.
149	Tle keitl yaa nashixi yáx̱.
150	Tlax̱ tlél tsu aadé a jeetx̱ at ḵoong̱aanoogu yé
151	yóo aadé yaa kana.en yé yú sítʼ»
152	yóo áwé adaayaḵá wé du tláa.
153	Aag̱áa áwé hú ḵu.aa yéi yaawaḵaa
154	«Aaa,
155	tle chʼu kunaliyéixʼ yánde yaa yeegané tle,
156	tle chʼu kunaliyéixʼ yande yaa yeegané.
157	Aadé yee gux̱dakelʼ yé.
158	Yee toowúch yánde yaa ksané.
159	Aáa.
160	Yá ax̱ dachx̱ánkʼ x̱ʼayaaḵuwulg̱áadi
161	x̱át áwé du eetéex
162	x̱át áwé du eetéex̱.
163	Yá ax̱ tláa káak hás hídi chʼa a yeexʼ yéi x̱at gug̱atée.
164	Ax̱ tláa káak hás hídi
165	chʼa a yeexʼ yéi x̱at gug̱atée.
166	Tlél a yeetx̱ yaakw yíkde kḵwagoot.
167	Yá ax̱ dachx̱ánkʼ ḵwa yées shaawát áyá.
168	At yátxʼi du jeedáx̱ yéi ḵukg̱wastée.
169	Hú ḵu.aa du een yaakw yíkdei gax̱yi.áat.
170	X̱át ḵwa chʼa yá ax̱ káak hás hídi tin yóo x̱at kakg̱watée.»
171	Tle yóo áwé adaayaḵá wé du sée.
172	Aag̱áa áwé
173	yéi adaayaḵá «Dú! Wáa sá tsú x̱ʼayeeḵá?
174	Daat yís sáyú chʼa yáaxʼ yéi i ng̱atée? Wa.é tsú,
175	wa.é x̱áa tsú haa een.» «Tléikʼ
176	Tlél yee een.
177	Tlél yee een yáatx̱ ḵukḵwateen.
178	Aaa!
179	Yá
180	ax̱ tláa káak háa hídi chʼa aan yoo x̱at kakg̱watée,»
{Page = 254}
181	yóo áwé x̱ʼayaḵá
182	Shaawatséekʼ ḵu.aa.
183	Kaasteen ḵu.aa wé yaakw yíkde.»
184	(Awé tle yóo áwé shandutléḵwch sh kalneegích.
185	X̱áach aadé x̱wasikuwu yé; aadé x̱a.áx̱ji yé; áyá a yáx̱ kax̱lanik
186	nuch.
187	Yá yax̱ has yawadlishán ax̱ léelkʼu hás
188	hasdu káxʼ ax̱ daa aawadaaḵ,
189	hasdu x̱ʼéidáx̱ áwé
190	kax̱anéek.)
191	Aag̱áa áwé
192	yéi yawaḵaa hú ḵu.aa
193	yú ḵaa tláa
194	du x̱úx̱ teen akanéek
195	«Yóo áwé x̱ʼayaḵá ax̱ tláa ḵa yóo, ḵa yóo.»
196	Aag̱áa áwé wé ḵaa káak ḵu.aa
197	shí alyéix̱.
198	Shí alyéix̱.
199	Akoo.aaḵw wé shí
200	alyéix̱i.
201	Naanaa Hítde woogoot.
202	Tle tsu chʼu áxʼ áwé tle tsu
203	yéi ayawasiḵaa
204	aáa
205	Ḵaanax̱duwóosʼ
206	chʼáagu aayí,
207	«Shí áyá x̱layéix̱.
208	Wáa sákwshígé i kg̱watée wa.é tsú gé
209	shí ilayéx̱ni?
210	Tlax̱ chʼas tlax̱ l daa sá haa x̱ʼéide koonax̱duneek
211	yáadáx̱ g̱unayéi
212	haa dakélʼni.»
213	«Yakʼéi» tle yóo yaawaḵaa, «yakʼéi
214	Daa yóo tux̱aatangi át áwé.
215	Daa yóo tux̱aatánk.
216	Yánde kḵwasanéi»
217	yóo áwé ash yawsiḵaa.
218	«A káaxʼ áwé tle
219	kaydachák.
220	Kaydachák.» Desgwach wé
221	wé Áaxʼw X̱oo tʼikáwu; desgwach.
{Page = 256}
222	De wé Áaxʼw
223	X̱oo duwasáagu yé de a tʼikáwu áwé
224	wé sítʼ.
225	Aadé yaa kana.en yé.
226	Chʼu tle chʼu tle yasatgi át áyú ayaawadlaaḵ.
227	Aadé yaa kana.en yé yú sít.
228	Aag̱áa áwé
229	tle has kawdiehák.
230	Daa sákwshíwé kducháak
231	wé yaakw yíkde?
232	Yaakw yíkde kawduwa.aaḵw
233	dulnáaxʼu yaakw yíkde.
234	Chʼu tle wé aan yaká yaa kunaséini wé
235	wé Áaxʼw X̱oo tʼiká,
236	aag̱áa áwé wé héen ḵu.aa chʼu tle yóo
237	kíndei shakdakudli yáx̱ ḵuwaneekw.
{Comment = Line 238 has typo «ldkát» for «ldakát».}
238	Aag̱áa áwé ḵaa tóox̱ yei ḵunatéen; aag̱áa áwé tle ldakát wé aan áwé át wuduwaxoon tle.
239	Tle yakwkáa yánde yaa ḵunanein de,
240	de yakwkáa yánde yaa ḵunanein.
241	Aag̱áa yakwkáa yan ḵunéi áwé
242	wé hú ḵu.aa tlél du tuwáa ushgú yaakw yíkde wugoodí
243	wé ḵaa léelkʼw.
244	«Ax̱ dachx̱ánkʼ yaakw yíkde du een nay.á.
245	Wé Kaasteen yaakw yíkde du een nay.á.
246	X̱át ḵu.aa chʼa yáaxʼ
247	yá ax̱ léelkʼw hás hídi ax̱ tláa káak hás hídi teen yóo x̱at kakg̱watée» yóo áwé x̱ʼayaḵá.
248	Ách áwé tle yaakw yíkde du náḵ g̱unayéi aawa.át.
249	De shakastíxʼi áwé yaakw.
250	Naanaa Hítnáx̱ aa kéi kawduwashée wé shí.
{Comment = First song, first verse.}
251	Ehee iyaa
252	ehee yei hei yaa
253	yei aaṉaa hei yaahaa
254	ei hei hayoo oo
255	aaṉaa iyaa aa laa
{Comment = First song, second verse.}
256	Ax̱ aaṉí
257	gushéi, hei yaa
258	yei aaṉaa hei yaa aa
{Page = 258}
259	yei hei hayoo ooo
260	aaṉaa iyaa aa haaa
{Comment = First song, third verse.}
261	Ax̱ hídi,
262	gushéi, hei yaa
263	yei aaṉaa hei yaahaa
264	yei hei hayoo ooo
265	aaṉaa iyaa aa haaa
266	Hwee-e-e-e-e-e. G̱aax̱ á.
{Comment = Second song, first verse. Note says “sung twice”.}
267	Eesháan gushéi hei
268	ax̱ aaní hee
269	eesháan gushéi, hei
270	ax̱ aaní hee
271	dináḵ yaa kx̱agóot aa
272	hee hee hee hee
273	ahaa haa haa haa
274	yee hee hee hee
275	aha a haa haaa
276	yee hee yaa hee hee.
{Comment = Second song, second verse.}
277	Eesháan gushéi hei
278	ax̱ hídi hee
279	eesháan gushéi hei
280	ax̱ hídi hee
281	dináḵ yaa kx̱aaḵóox̱, aa
282	hee hee hee hee
283	ahaa haa haa haaa
284	yee hee hee hee
285	ahaa haa haa
286	yee hee yaa hee.
{Comment = Second song, comment.}
287	G̱aax̱ aa...
288	G̱aax̱ daa sheeyí áyá.