Skip to content

Commit

Permalink
fonte bashe se lista
Browse files Browse the repository at this point in the history
  • Loading branch information
@barumau
barumau committed May 27, 2024
1 parent 34af278 commit eefc19e
Show file tree
Hide file tree
Showing 3 changed files with 155 additions and 17 deletions.
1 change: 1 addition & 0 deletions eng/L01_dunia_lexe.md
View file
Original file line number Diff line number Diff line change
Expand Up @@ -426,6 +426,7 @@ The original Arabic word means all kinds of writing.
| Hindi | kitab | किताब |
| Indonesian | kitab | kitab |
| Turkish | kitap | kitap |
| Hausa | litta:fi | littafi |
| Oromo | kita:ba | kitaaba |
| Swahili | kitabu | kitabu |

Expand Down
108 changes: 91 additions & 17 deletions epo/L01_dunia_lexe.md
View file
Original file line number Diff line number Diff line change
Expand Up @@ -2,23 +2,22 @@

## Vidpunktoj al nia mondo

Ofte homoj vidas mondan mapon kiel ĉi sube. Ĝi estas la renoma
_Merkatora projekcio_. En tia mapo la tera surfaco estas ege
distordita.
Ofte homoj vidas mondan mapon kiel ĉi sube.
Ĝi estas la renoma _Merkatora projekcio_.
En tia mapo la tera surfaco estas ege distordita.

![](http://www.pandunia.info/grafe/karte_da_merkator.jpg "Mapo laŭ Mercator")

Kial? Ĉar la mondo estas globa kaj ne plata kiel normala mapo!
Egalareaj projekcioj, kiel _projekcio de Peters_ ĉi sube, montras
landan areon ĝuste. Komparu areojn de Groenlando kaj Afriko sur la
mapoj de Merkator kaj Peters. Groenlando ŝajnas pli granda sur la
Merkatora mapo, sed la mapo de Peters montras ĝuste ke la areo de
Afriko estas 14-oble pli granda ol la areo de Groenlando.
Egalareaj projekcioj, kiel _projekcio de Peters_ ĉi sube, montras landan areon ĝuste.
Komparu areojn de Groenlando kaj Afriko sur la mapoj de Merkator kaj Peters.
Groenlando ŝajnas pli granda sur la Merkatora mapo, sed la mapo de Peters montras ĝuste ke la areo de Afriko estas 14-oble pli granda ol la areo de Groenlando.

![](http://www.pandunia.info/grafe/karte_da_peters.jpg "Mapo laŭ Peters")

Tio estas la fizika mondo. Ni vivas ankaŭ en la mondo de landoj kaj
nacioj. En normalaj mapoj de landoj, areoj estas geografiaj.
Tio estas la fizika mondo.
Ni vivas ankaŭ en la mondo de landoj kaj nacioj.
En normalaj mapoj de landoj, areoj estas geografiaj.

![](http://www.pandunia.info/grafe/karte_da_aria.png "Mapo laŭ landareoj")

Expand All @@ -27,11 +26,10 @@ loĝantoj.

![](http://www.pandunia.info/grafe/karte_da_aria.png "Mapo laŭ nombro de loĝantoj 2018")

Verkistoj de Pandunia opinias ke la mondlingvo devas reprezenti la
homa mondo, ne la mondoj de politika aŭ kultura potenco. Ĉiu parto de
vorto kaj ĉiuj kulturoj devas esti pensita kiel egalaj. La gramatiko
devas esti facila al ĉiuj. Do la gramatiko devas havi universalajn
trajtojn.
Verkistoj de Pandunia opinias ke la mondlingvo devas reprezenti la homa mondo, ne la mondoj de politika aŭ kultura potenco.
Ĉiu parto de vorto kaj ĉiuj kulturoj devas esti pensita kiel egalaj.
La gramatiko devas esti facila al ĉiuj.
Do la gramatiko devas havi universalajn trajtojn.

La vortaro devas esti egale monda. Ĝi devas enhavi la plej vaste
uzatajn vortojn. Pli ol duono de la vortaro devas esti konata en Azio.
Expand All @@ -53,7 +51,10 @@ La vortaro de Pandunia venas el kvin fontoj.

Ekzistas kelkaj internaciaj vortprovizoj.

Hartmut Traunmuller dividis la mondon en kvar ĉefajn kulturajn sferojn en sia artikolo [A Universal Interlanguage: Some Basic Considerations](http://www.ling.su.se/staff/hartmut/UIL.pdf). La lingvoj en la sama kulturkomunumo havas komunajn vortojn kaj kulturajn konceptojn. La kvar ĉefaj kulturaj sferoj estas:
Hartmut Traunmuller dividis la mondon en kvar ĉefajn kulturajn komunumojn en sia artikolo
[A Universal Interlanguage: Some Basic Considerations](http://www.ling.su.se/staff/hartmut/UIL.pdf).
La lingvoj en la sama kulturkomunumo havas komunajn vortojn kaj kulturajn konceptojn.
La kvar ĉefaj kulturaj komunumoj estas:

1. la eŭropa (okcidenta) kulturkomunumo
2. la afrikazia (islama) kulturkomunumo
Expand All @@ -67,12 +68,85 @@ La suba monda mapo montras ilin preskaŭe.
Legu pli pri la
[internaciaj vortaroj](http://www2.ling.su.se/staff/hartmut/plej_disvast.ppt).

## Ĉefaj fontlingvoj de Pandunia

Pleja parto de Pandunia vortoj estas pruntitaj el 21 vaste parolataj lingvoj, kiuj estas listigitaj en la suba tabelo.
Ni elektis lingvojn, kiuj venas el diversaj lingvofamilioj, diversaj geografiaj regionoj kaj diversaj kulturoj.

Lingvoj en la suba tablo estas araĝita laŭ ilia rango en
[Power Language Index](http://www.kailchan.ca/wp-content/uploads/2016/12/Kai-Chan_Power-Language-Index-full-report_2016_v2.pdf)
(PLI).

| Lingvo | Denaskaj parolantoj | Lernintaj parolantoj| PLI-rango | Kultura sfero | Lingvofamilio |
|:-----------------|----------------:|--------------------:|:--:|:--------------------|:---------------------|
| Angla | 446 miljonoj | 510 miljonoj | 1 | Euro-Amerika | Indo-European |
| Mandarenĉina | 960 miljonoj | 178 miljonoj | 2 | Orientazia | Sino-Tibetan |
| Franca | 80 miljonoj | 192 miljonoj | 3 | Euro-Amerika | Indo-European |
| Hispana | 470 miljonoj | 70 miljonoj | 4 | Euro-Amerika | Indo-European |
| Araba | 295 miljonoj | 132 miljonoj | 5 | Afro-Azia | Afro-Asiatic |
| Rusa | 150 miljonoj | 115 miljonoj | 6 | Euro-Amerika | Indo-European |
| Germana | 76 miljonoj | 59 miljonoj | 7 | Euro-Amerika | Indo-European |
| Hindi-Urdu | 442 miljonoj | 214 miljonoj | 8 | Sudazia & Afro-Azia | Indo-European |
| Japana | 125 miljonoj | 1 miljonoj | 9 | Orientazia | Japonic |
| Portugala | 215 miljonoj | 32 miljonoj | 10 | Euro-Amerika | Indo-European |
| Kantonĉina | 80 miljonoj | ½ miljonoj | 11 | Orientazia | Sino-Tibetan |
| Malaja | 77 miljonoj | 204 miljonoj | 14 | Sudazia & Afro-Azia | Malayo-Polynesian |
| Korea | 80 miljonoj | 1 miljonoj | 16 | Orientazia | Koreanic |
| Turka | 82 miljonoj | 6 miljonoj | 18 | Afro-Azia | Turkic |
| Persa | 56 miljonoj | 21 miljonoj | 29 | Afro-Azia | Indo-European |
| Bangla | 210 miljonoj | 19 miljonoj | 30 | Sudazia & Afro-Azia | Indo-European |
| Sŭahila | 20 miljonoj | 80 miljonoj | 37 | Afro-Azia | Niger-Congo |
| Tamila | 78 miljonoj | 8 miljonoj | 38 | Sudazia | Dravidian |
| Vjetnama | 76 miljonoj | 1 miljonoj | 43 | Orientazia | Austroasiatic |
| Hausa | 51 miljonoj | 26 miljonoj |114 | Afro-Azia | Afro-Asiatic |
| Fula | 42 miljonoj | 10 miljonoj |119 | Afro-Azia | Niger-Congo |

La lingvoj reprezentas diversaj kulturoj kaj regionoj de la mondo.
La suba tablo montras nombro de landoj laŭ kontinento, kie la 21 fontlingvoj estas oficialaj.

| Lingvo | Ameriko | Eŭropo | Afriko | Azio | Oceanio |
|------------|----------|----------|----------|----------|----------|
| Angla | 14 | 3 | 23 | 5 | 14 |
| Franca | 2 | 5 | 21 | | 1 |
| Hispana | 18 | 1 | 1 | | |
| Portugala | 1 | 1 | 6 | 1 | |
| Rusa | | 2 | | 3 | |
| Germana | | 6 | | | |
| Araba | | | 11 | 12 | |
| Sŭahila | | | 5 | | |
| Fula | | | 3 | | |
| Hausa | | | 2 | | |
| Turka | | 1 | | 1 | |
| Persa | | | | 3 | |
| Hindi-Urdu | | | | 2 | |
| Bangla | | | | 2 | |
| Tamila | | | | 3 | |
| Malaja | | | | 4 | |
| Mandarena | | | | 3 | |
| Kantona | | | | 2\* | |
| Japana | | | | 1 | |
| Korea | | | | 2 | |
| Vjetnama | | | | 1 | |

\* La kantona estas oficiala lingvo en Hongkongo kaj Makao, kiuj ne estas landoj sed specialaj administraj regionoj.

## Metodo por prunti vortojn al pandunia

Vortoj de pandunia venas el kelkaj de la plej vaste parolataj lingvoj de la mondo. Estas metodo por prunti vortojn. La tri ĉefaj kondiĉoj por prunti vortojn estas:
Vortoj de pandunia venas el kelkaj de la plej vaste parolataj lingvoj de la mondo.
Estas metodo por prunti vortojn. La tri ĉefaj kondiĉoj por prunti vortojn estas:

- Egaleco: Vortoj estas pruntita egale de diversaj regionoj de la mondo.
- Vasteco: Pandunia pruntas vaste uzatajn, internaciajn vortojn.
- Simpleco: Simple prononceblaj vortoj estas pli bonaj.

## Statistikaĵoj

![](http://www.pandunia.info/grafe/logasle.png "Bar chart depicting lexical similarity")
**Diagramo 1.** Tiu strekdiagramo montras kiom da panduniaj vortoj similas kun ĉiu fontlingvo.

![](http://www.pandunia.info/grafe/logasar.png "Pie chart depicting influence distribution")
**Diagramo 2.** Tiu kukdiagramo montras kiom ĉiu fontlingvo influas pandunian vortaron.

![](http://www.pandunia.info/grafe/konnete.png "Network diagram of etymologies")
**Diagramo 3.** Tiu retdiagramo montras kiom da pandunia vortoj ĉiu fontlingvo havas komune kun aliaj fontlingvoj.

63 changes: 63 additions & 0 deletions suomi/L01_dunia_lexe.md
View file
Original file line number Diff line number Diff line change
Expand Up @@ -26,5 +26,68 @@ Pandunian sanat tulevat maailman laajiiten puhutuista kielistä. Sanat otetaan s
- Yksinkertaisuus: Helposti äännettävät ja lyhyet sanat ovat pandunialle otollisia.


## Pandunian tärkeimmät lähdekielet

Suurin osa pandunian sanoista on lainattu 21 laajasti puhutusta kielestä,
jotka luetellaan alla olevassa taulukossa.
Kielet on valittu siten, että ne edustavat eri kielikuntia, eri maantieteellisiä alueita ja eri kulttuureita.

Taulukon kielten järjestyksen perusteena on
[Power Language Index](http://www.kailchan.ca/wp-content/uploads/2016/12/Kai-Chan_Power-Language-Index-full-report_2016_v2.pdf)
(PLI).
PLI on eräs tapa vertailla kielten vaikutusvallan ja käyttöalan laajuutta.

| Kieli | Äidinkielenä | Vieraana kielenä | PLI-sijoitus| Kulttuurialue | Kielikunta |
|:-----------------|----------------:|--------------------:|:--:|:--------------------|:-------------------------|
| Englanti | 446 milj. | 510 milj. | 1 | Euroamerikkalainen | Indoeurooppalainen |
| Mandariinikiina | 960 milj. | 178 milj. | 2 | Itäaasialainen | Sinotiibettiläinen |
| Ranska | 80 milj. | 192 milj. | 3 | Euroamerikkalainen | Indoeurooppalainen |
| Espanja | 470 milj. | 70 milj. | 4 | Euroamerikkalainen | Indoeurooppalainen |
| Arabia | 295 milj. | 132 milj. | 5 | Afroaasialainen | Afroaasialainen |
| Venäjä | 150 milj. | 115 milj. | 6 | Euroamerikkalainen | Indoeurooppalainen |
| Saksa | 76 milj. | 59 milj. | 7 | Euroamerikkalainen | Indoeurooppalainen |
| Hindi-Urdu | 442 milj. | 214 milj. | 8 | Etelä- ja afroaasialainen | Indoeurooppalainen |
| Japani | 125 milj. | 1 milj. | 9 | Itäaasialainen | Japanilainen |
| Portugali | 215 milj. | 32 milj. | 10 | Euroamerikkalainen | Indoeurooppalainen |
| Kantoninkiina | 80 milj. | ½ milj. | 11 | Itäaasialainen | Sinotiibettiläinen |
| Malaiji | 77 milj. | 204 milj. | 14 | Etelä- ja afroaasialainen | Austronesialainen |
| Korea | 80 milj. | 1 milj. | 16 | Itäaasialainen | Korealainen |
| Turkki | 82 milj. | 6 milj. | 18 | Afroaasialainen | Turkkilainen |
| Persia | 56 milj. | 21 milj. | 29 | Afroaasialainen | Indoeurooppalainen |
| Bangla | 210 milj. | 19 milj. | 30 | Etelä- ja afroaasialainen | Indoeurooppalainen |
| Swahili | 20 milj. | 80 milj. | 37 | Afroaasialainen | Nigeriläis-kongolainen |
| Tamili | 78 milj. | 8 milj. | 38 | Eteläaasialainen | Dravidakielet |
| Vietnami | 76 milj. | 1 milj. | 43 | Itäaasialainen | Austroaasialainen |
| Hausa | 51 milj. | 26 milj. |114 | Afroaasialainen | Afroaasialainen |
| Fula | 42 milj. | 10 milj. |119 | Afroaasialainen | Nigeriläis-kongolainen |

Lähdekielet edustavat maailman eri kulttuureita ja alueita.
Alla olevassa taulukossa luetellaan, kuinka monessa maassa 21 lähdekielellä on virallinen asema eri maanosissa.

| Kieli | Amerikka | Eurooppa | Afrikka | Aasia | Oseania |
|------------|----------|----------|----------|----------|----------|
| Englanti | 14 | 3 | 23 | 5 | 14 |
| Ranska | 2 | 5 | 21 | | 1 |
| Espanja | 18 | 1 | 1 | | |
| Portugali | 1 | 1 | 6 | 1 | |
| Venäjä | | 2 | | 3 | |
| Saksa | | 6 | | | |
| Arabia | | | 11 | 12 | |
| Swahili | | | 5 | | |
| Fula | | | 3 | | |
| Hausa | | | 2 | | |
| Turkki | | 1 | | 1 | |
| Persia | | | | 3 | |
| Hindi-Urdu | | | | 2 | |
| Bangla | | | | 2 | |
| Tamili | | | | 3 | |
| Malaiji | | | | 4 | |
| Mandariini | | | | 3 | |
| Kantoni | | | | 2\* | |
| Japani | | | | 1 | |
| Korea | | | | 2 | |
| Vietnami | | | | 1 | |

\* Kantoninkiina on Hongkongin ja Macaon virallinen kieli. Ne eivät ole valtioita vaan erikoishallintoalueita.


0 comments on commit eefc19e

Please sign in to comment.